Terug in Holland

Aan het eind van de tachtiger jaren bleven de schilderstukken van Maria ook bij andere monarchen gewild, zoals Johann Georg III, Keurvorst van Saksen[115]. ‘Zijn Keurvorstelijke doorluchtigheijt van Saxen’ deed op een reis in 1688 Den Haag aan. Daar ontmoette hij Maria. Hij kocht toen drie schilderijen van Maria voor het bedrag van 1500 gulden: twee ervan betroffen bloemstukken in een vaas (‘bloempotten’) en één een hangend boeket (‘feston’). Een en ander blijkt uit een akte die werd opgemaakt door notaris Jan Schrick te Amsterdam op 12 mei 1689[116].
Na het sluiten van de koopovereenkomst gaf de vermogensbeheerder van de Keurvorst, de heer Johann Heinrich Reinbold, een cheque aan Mattheus Lestevenon[117], die het geldbedrag moest doen toekomen aan Maria.
Pas op 2 mei 1689 vond in Amsterdam de feitelijke levering van de schilderijen plaats.
Uit de verklaring blijkt dat de drie schilderijen zolang op een veilige plaats in Amsterdam waren opgeborgen, nl. in ‘een gesloten casse’(kist) op het kantoor van mr. Joan Uyttenbogaert, ‘cocherge deses Stede’[118]. In aanwezigheid van Maria en de getuige Jute Kuijper werden de drie schilderijen ten overstaan van Barent Klinckhaemer uit de kist gehaald en overhandigd, nadat Maria had verklaard dat zij de drie schilderstukken had geschilderd, zij dezelfde waren als die de keurvorst persoonlijk bij haar in Den Haag had gezien en die hij daar had gekocht.
Hieruit moet worden geconcludeerd dat Maria begin mei 1689 weer in Amsterdam was. 

Volgens Houbraken en Weyerman had ook de konst­kwekende Lodewijk XIV (de Zonnekoning) een schilderij van Maria in zijn bezit. Weyerman schreef: ‘Lodewijk den veertiende, Koning van Vrankrijk had een van haare Konsttafereelen geplaatst in zijn Konstkabinet.’
Lodewijk XIV was 72 jaar lang de koning van Frankrijk (1643-1715), wat de langste regeerperiode is uit de ge­schie­denis van Europa. Onder zijn bescherming begonnen de Franse kunst, literatuur en architectuur aan een gouden periode. Dat leidde ook tot belangstelling voor kunst uit Holland. Zo verwierf Lodewijk XIV ook een groot pronk­stilleven van Jan Davidsz de Heem[119] en een jachtstilleven van Abraham Mignon[120]. Een bloemstilleven van Abraham Mignon kreeg hij 1683 als geschenk van Henri    marquis de Beringhem, eerste stalmeester van de koning[121].  Een ander stuk van Mignon verwierf hij in 1695. 

Tenslotte moet nog worden gewezen op een passage uit Houbraken. Hij vermeldt: "Ook pronkten Koning Willem en Maria met een van hare konststukken, daar zij negen honderd gulden voor ontving"[122]. Mogelijk betreft deze passage het doek ‘Bloemstilleven met een schelp, waterjuffer en een hommel’, gemaakt in 1689. Dit schilderij maakt tezamen met het andere hierboven genoemde schilderij nog steeds deel uit van de Koninklijke verzameling in Hampton Court.
Op 11 april 1689 werden Willem III en Mary Stuart tot monarchen van Groot Brittannië gekroond. Willem III verbleef na zijn kroning veel in Engeland en Mary zette in Engeland de kunstzinnige traditie voort die de stadhouders in Nederland hadden ingezet: een prachtige inrichting van de woon- en ontvangstzalen. Dat deden zij ook in Nederland. In 1686 kwam het Huys ‘t Loo gereed. Met zijn Engels-Italiaanse colonnades was dit een waardig buitenverblijf voor prinses Mary. Vanaf 1689 wordt Het Loo ingrijpend uitgebreid en vernieuwd om het in overeenstemming te brengen met de nieuwe status. De colonnades aan weerszijden van het hoofdgebouw maken plaats voor paviljoens. Bij de inrichting speelt de Franse interieurarchitect Daniel Marot een belangrijke rol. Voor de inrichting van die paviljoens worden veel schilderijen aangeschaft. Daartoe behoren ook (tenminste) twee doeken van Maria. Dit blijkt uit een inventaris van paleis Het Loo uit 1713: in ‘de galderij van schilderijen’ hing ‘een bloemstukje van juffrouw Oosterwijck’ en in ‘de grote galderie’ een ‘bloomfestoen van Oosterwijk’[123]. 

De waardering van het koninklijk stel voor Maria en haar schilderkunst kan ook ontleend worden op het schilderij ‘Allegorisch portret van een kunstenares’, van de portretschilder Michiel van Musscher (1645-1705). Dit olieverfschilderij op doek (114,1 x 91 cm)[124], is niet gedateerd en gesigneerd, maar kunstkenners gaan ervan uit dat het schilderij omstreeks 1690 is gemaakt en kan worden toegeschreven aan Van Musscher[125].
Er zijn veel schilderijen waarop een kunstschilder is afgebeeld in zijn atelier achter zijn schildersezel, al dan niet weergegeven met zijn schilders­uitrusting en omringd door schilderijen, palet, ezels, gipsen voorbeelden of zelfs menselijke modellen. Veel zeldzamer zijn dergelijke schilderijen van vrouwe­lijke kunstenaars. De centrale figuur op het genoemde schilderij is een vrouw, gekleed in een helder witte jurk die in haar atelier zit op een stenen verhoging. Zij zit naast een tafel waarop diverse voorwerpen zijn gestald die typerend zijn voor stillevens. De vrouwenfiguur houdt in haar rechterhand een schilderskwast die wijst naar een stillevenschilderij op een schildersezel. Aan haar voeten liggen druiventrossen en wijnranken. Ook zijn daar een vaas en een festoen van bloemen te zien. Een engel houdt een lauwerkrans boven haar hoofd, de godin Fama blaast op haar klaroen, terwijl een beeld van Minerva op de achtergrond de onsterfelijkheid symboliseert.

Zou het kunnen zijn dat de op dit schilderij afgebeelde kunstenares Maria van Oosterwijck is dan wel een allegorische verwijzing naar haar?[126].Er zijn meerdere aanwijzingen waarmee die vraag positief beantwoord kan worden.
Allereerst mag worden aangenomen dat Michiel van Musscher deel uit maakte van de kennissen-/vakgenotenkring waartoe Abraham van Beijeren, Anna van den Quebron, Wallérant Vaillant en Maria van Oosterwijck behoorden. Gedocumenteerd is dat Michiel van Musscher een visstilleven van Abraham van Beijeren in zijn bezit had[127].
Het schilderij kan worden gezien als een uiting van een groot respect van de maker voor de vrouwelijke artiest op het centrum van het schilderij. Het is geen gewaagde ver­onderstelling dat Michiel van Musscher redelijk onder de indruk moet zijn geweest van de persoon Maria van Oosterwijck en van haar succes als vrouwelijke schilder. De wijze waarop hij haar bijna personifieert als Pictura, past in dit beeld. 

Een andere sleutel tot een aannemelijk antwoord is gelegen in het medaillon dat de schilderes op het schilderij aan een licht­blauw lint om haar hals draagt. Bekend is dat hoge gezagsdragers dergelijke medail­lons menigmaal als blijk van waar­dering aan hofschilders gaven. Willem van Aelst en Samuel van Hoogstraten zijn daar voorbeelden van[128]. Grimm heeft de gezagsdrager met het lange golvende haar op het medaillon geïndentificeerd[129]: het blijkt de beeltenis van Willem III van Oranje. De gelijkenis van dit medaillon met een ander medaillon laat zien dat er duidelijke overeenkomsten zijn.
Of Maria ook een medaillon als blijk van waardering heeft ontvangen, is niet bekend maar goed mogelijk te achten. Zou dat niet het geval zijn, dan zou Van Musscher evenwel door middel van dat medaillon de waardering van Willem III voor de schilderes hebben willen symboliseren.

Dat schilderijen van Maria in adellijke kringen zeer gewild waren, moge tenslotte blijken uit het feit dat in 1712 na het overlijden van Johan Willem Friso (14 juli 1712) een inventaris­beschrijving opgemaakt van de inboedel van het Stadhouderlijk Hof te Leeu­warden op verzoek van Maria Louise, zijn weduwe. In de inventaris wordt melding gemaakt van vier schilderijen van Maria die aanwezig waren in de ‘slaepcaemer’:

-          “Un pot à fleurs par M^lle. van Oosterwijk
-          Un tableau de fruit avec un montre et un papilon par M^lle. van Oosterwijk
-          Un pot jaune à fleurs par M^lle. van Oosterwijk
-          Un pot à fleurs par Mad^lle. van Oosterwijk
-          Un pot à fleurs avec un papilon par dito Mad^lle.” [130]

De omvangrijke collectie aan schilderstukken van het Stadhouderlijk hof was met name opgebouwd door Albertine Agnes (1634 – 1696), gehuwd met Willem Frederik, graaf van Nassau-Dietz (1613-1664), stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe.[131] 

In 1689 was Maria in haar zestigste levensjaar. In de akte van 2 mei 1689 omschrijft de notaris haar als ‘bejaerde dochter’, in hedendaagse termen: een ongehuwde oudere vrouw. Wellicht voelde Maria zich ook wel oud en moe. Wat daarvan ook zij, omstreeks 1690 nam zij haar intrek bij haar neef in Uitdam, even ten Noorden van Amsterdam, die daar inmiddels predikant was geworden.